حجت‌الاسلام والمسلمین علی نهاوندی، مدیر گروه پژوهشی فقه هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) و مدرس و نویسنده مجموعه کتاب‌های فقه رسانه و ارتباطات، در دوازدهمین جلسه دوره آموزشی فقه رسانه، ارتباطات و فضای مجازی که از سوی موسسه فتوح اندیشه برگزار شد، در جمع طلاب و رسانه‌پژوهان به تبیین «روش‌شناسی فقه رسانه» پرداخت. تقریر این مباحث توسط حجت‌الاسلام محسن عطارمنش به نگارش درآمده است که در ادامه مطلب قابل مطالعه است.
در نگاه #سکولار، ما با #دوگانه اخلاق رسانه و حقوق رسانه مواجهیم
حقوق رسانه به گزاره های الزامی برای اهالی رسانه می پردازد که ضامن اجرای آن حاکمیت و قانون است
اخلاق رسانه به گزاره های غیرالزامی برای اهالی رسانه ها می پردازد
در نگاه #دینی، آیا ما #سه‌گانه فقه رسانه، اخلاق رسانه و حقوق رسانه خواهیم داشت؟
به نظر میرسد اگر از منظر دینی ورود کنیم تقریبا جایی برای اخلاق رسانه باقی نمی ماند و فقه رسانه (در دو سطح فردی و اجتماعی) میتواند بسیاری از مباحث اخلاق رسانه را پوشش دهد
البته این بدین معنا نیست که مباحث و سرفصل های اخلاق رسانه و فقه رسانه مشابه است؛خیر، بلکه بدین معناست که نیاز به اخلاق رسانه تا حد زیادی مرتفع میشود
در #اخلاق_رسانه، نظام ارزشی‌ای (مبتنی بر نظریه های اخلاق هنجاری تکلیف گرایی یا نتیجه گرایی) به اهالی رسانه ارائه میشود که بتوانند در موارد تردید، تصمیم بگیرند که چه عملی را انجام دهند
اما در#فقه_رسانه، بدون ارائه یک نظام ارزشی (که اگر بخواهد طراحی شود طبعا از مقاصد شریعت بسیار وام می‌گیرد)، با اتکا به ادله لفظی و غیرلفظی (کتاب، روایت، عمومات، اجماع، سیره و ...)، تکلیف اهالی رسانه را در عمل مشخص می‌کند
مثلا آیا یک خبرنگار میتواند بدون رضایت مصاحبه شونده صوت او را ضبط کند؟ اخلاق رسانه بر اساس نظریه های اخلاق هنجاری به دنبال پاسخ است و فقه رسانه بر اساس ادله فقهی؛ اما هر دو به این سوال پاسخ می‌دهند.
✅ منشورهای اخلاق رسانه در جهان:
منبع: مقاله منشور اخلاق حرفه ای در رسانه ها (نویسندگان: ببران، خانیکی، آطاهریان)
✅ فقه نظام رسانه چیست؟
🔹در تعریف فقه نظام تفاوت نظراتی وجود دارد؛ اما می توان در مجموع آن را ورود فقه برای بازطراحی نظام های اجتماعی بر اساس مبانی دینی دانست.
🔹در این رویکرد، هدف پاسخ به مسائل شرعی فردی و اجتماعی نیست، بلکه هدف، طراحی یک نظام اجتماعی جدید است، یک نظام سازی اجتماعی.
🔹نظام سازی امری مهم در راستای تمدن سازی است: «نظام‌سازی کار بزرگ و اصلی شما است. این کاری پیچیده و دشوار است. نگذارید الگوهای لائیک یا لیبرالیسم غربی، یا ناسیونالیسم افراطی، یا گرایش های چپ مارکسیستی، خود را بر شما تحمیل کند» (90/6/26)
🔹بنابراین با توجه به تعریف پیش گفته، منظور از #فقه_نظام_رسانه، نظام سازی رسانه ای است، استفاده از ظرفیت های دینی برای بازطراحی کل نظام رسانه؛ نظامی رسانه ای مبتنی بر معارف دینی و در تراز تمدن نوین اسلامی
✅ فقه رسانه بدون روش شناسی اجتهاد شکل نمی گیرد
🔹استاد مبلغی:
▫️هیچ فقه مضافی بدون روش شناسی اجتهاد شکل نمی گیرد
▫️عدم روش شناسی و اتکا به ارتکازات ذهنی، مقرون به خطاست
▫️اگر روش شناسی اجتهاد نباشد، فقه ما با این دنیای متحول نمی تواند دست و پنجه نرم کند
▫️باید بر اساس دستگاه های روشمند فقهی جلو برویم
▫️شیخ انصاری روش پیچیده ای دارد، پیچیده تر از او، صاحب جواهر است که اتخاذ روش از او سخت است.
(دومین جلسه روش شناسی اجتهاد آیت الله خامنه ای بر اساس کتاب غنا)
پی نوشت:
وبلاگ روش شناسی اجتهاد (روشنا)
🔹فقه رسانه دارای چند سطح تحلیلی است:
الف. فقه فردی غیرمستحدثه: نگهداری کتب و نشریات ضاله
ب. فقه فردی مستحدثه: پاسخ سلام در پخش زنده رسانه
ج. فقه نظام رسانه: مختصات و ابعاد نظام رسانه ای دینی
هر یک از این سطوح دارای روش شناسی اجتهادی خاص خود هستند
بسم الله
الرحمن
الرحیم
بسمک اللهم
